งานประเพณีตรุษไท
  

             ความเป็นมาของประเพณีตรุษไทภูผาม่าน  ประเพณีตรุษเป็นประเพณีที่มีมาแต่โบราณที่ถือปฏิบัติทั้งทางราชการและประชาชนทั่วไป  เพื่อเป็นการทำบุญเฉลิมฉลองส่งท้ายปีเก่าต้อนรับปีใหม่ตามแบบโบราณ  เนื่องจากไทยกำหนดเปลี่ยนปีทางจันทรคติ  ดังนั้นจึงถือวันสิ้นเดือนสี่เป็นปีเก่า  วันขึ้นเดือนห้าเป็นวันขึ้นปีใหม่  จึงมีการทำบุญ  และมีการละเล่นเพื่อแสดงความยินดี  ร่าเริง  เฉลิมฉลองด้วยการกิน  การดื่ม  การเที่ยว  การละเล่น

              ส่วนทางราชการเรียกพิธีตรุษนี้ว่า  พระราชพิธีสัมพัจฉรฉินท์  เป็นพระราชพิธีที่กระทำเพื่อจะได้เป็นสวัสดิมงคลแกพระนคร  พระเจ้าแผ่นดิน และพระบรมวงศานุวงศ์  ข้าราชการฝ่ายหน้า  ข้าราชการฝ่ายใน  ตลอดจนราษฎร  ประเพณีตรุษไทภูผาม่านเป็นประเพณีที่ได้รับแบบอย่างมาจากบรรพบุรุษ คือ  หมื่นหร่าม (ภูมิ)  เดิมเป็นชาวนครไทย  ได้พาสมรรคพรรคพวกอพยพมาตั้งบ้านเรือนอยู่แถบเมืองคอนสาร  (อำเภอคอนสาร  จังหวัดชัยภูมิ)  เมื่อประมาณต้นรัชกาลที่  ๑  หลังจากตั้งบ้านเรือนเสร็จเรียบร้อยแล้ว  ท่านจึงได้นำจารีตประเพณีที่เคยปฏิบัติที่บ้านเดิมของท่านนำมาปฏิบัติด้วย  นั่นคือประเพณีเลี้ยงเดือน  ประเพณีเลี้ยงปี และประเพณีตรุษไทย  สำหรับบ้านโนนคอม  บ้านเซิน  ชาวบ้านเป็นชาวคอนสารที่อพยพมาทำนาทำไร่แต่ไม่กลับบ้านเดิม จึงขยายเป็นหมู่บ้านขนาดใหญ่ในเวลาต่อมา
  ตรุษ  แปลว่า  ตัดหรือขาด  คือตัดปี  ขาดปีหรือสิ้นปี  หมายถึงวันสิ้นปีผ่านไปแล้ว  ซึ่งเดิมกำหนดวันสิ้นปีคือวันแรม  ๑๕  ค่ำ เดือนสี่  และกำหนดเอาวันขึ้นหนึ่งค่ำเดือนห้าเป็นวันขึ้นปีใหม่ ซึ่งเป็นการนับวัน  นับเดือนทางจันทรคติ  ซึ่งเป็นการถือคติของพราหมณ์  การทำบุญในวันสิ้นปีเนื่องในพิธีตรุษนี้นับได้ว่าเป็นประเพณีที่มีมาช้านาน เป็นประเพณีที่ถือว่าเป็นนักขัตฤกษ์ใหญ่สำหรับพระมหานครตลอดจนชาวบ้านทั่วไป  มีพระสงฆ์สวดพระพุทธมนต์ถึงสามวันคือ  วันแรม  ๑๔  วันแรม  ๑๕  ค่ำ  เดือนสี่  และขึ้นหนึ่งค่ำ  เดือนห้า มีการสวดอาฎานาฏิยสูตร  เพื่อเป็นการระงับอันตรายแก่หมู่บ้านทั้งหลาย  และเป็นการแผ่ส่วนกุศลให้แก่เทพยดาอารักษ์  ยักษ์นาค  กุมภัณฑ์  อมนุษย์และสรรพสัตว์ทั้งหลายขอให้อยู่เย็นเป็นสุขนอกจากนี้ยังมีการยิงปืนเพื่อขู่ผีให้กลัวด้วย  ส่วนชาวบ้านที่ไม่มีปืนจะใช้วิธีใช้ไม้เคาะกันให้เกิดเสียงดัง

              ตอนเช้าวันแรม  ๑๕  ค่ำเดือนสี่  ซึ่งถือว่าเป็นวันสุดท้ายของปีเก่า  ชาวบ้านจะแต่งตัวด้วยเสื้อผ้าชุดใหม่ที่คิดว่าสวยงามที่สุด
 พากันนำข้าวปลาอาหารไปถวายพระและอุทิศส่วนกุศลหาบรรพบุรุษที่ตายไปแล้วและนอกจากนี้ยังเป็นโอกาสที่จะได้ขอพรจากญาติผู้ใหญ่ภายในหมู่บ้านที่ไปร่วมทำบุญที่วัดในเช้าวันนี้  นอกจากการทำบุญและขอพรแล้วยังมีการละเล่นเพื่อความสนุกสนานและเป็นการแสดงถึงความเคารพต่อผีเจ้าผีนายด้วย  เนื่องจากในตลอดเวลาหนึ่งปีที่ผ่านมา ทุกคนทุกครอบครัวต่างก็ออกไปประกอบอาชีพตามไร่  ตามนาหรือต่างถิ่น  เมื่อถึงกำหนดวันตรุษไทภูผาม่านทุกคนจะกลับมาบ้านเกิดของตนเอง  สาเหตุที่เวลาไปทำนา  ทำไร่
 ต้องอพยพครอบครัวไปด้วยเนื่องมาจากสภาพพื้นที่อำเภอภูผาม่านและอำเภอคอนสารเต็มไปด้วยป่าไม้นานาชนิดและมีภูเขาเป็นจำนวนมากจะมีเพียงแม่น้ำเซินเป็นเส้นแบ่งเขตแดนในการกลับมาบ้านในครั้งนี้จึงมีการเฉลิมฉลองด้วยการดื่ม  การกิน  การเล่น  ซึ่งทุกครอบครัวจะจัดเตรียมข้าวปลาอาหารและขนมต่าง ๆ ไว้เป็นจำนวนมากสำหรับเก็บไว้เลี้ยงแขกที่จะมาเยี่ยมเยือน


            ประเพณีตรุษไทภูผาม่านนอกจากจะเป็นประเพณีที่แสดงออกถึงความยินดีความกตัญญูต่อบรรพบุรุษทั้งที่มีชีวิตและที่ตายไปแล้ว 
ยังเป็นประเพณีที่แสดงถึงการเคารพบูชา ผีเจ้านายอีกด้วย  จากการศึกษาภาคสนามคนเฒ่าคนแก่เล่าสืบต่อกันมาว่า  เจ้านายที่ปกปักษ์รักษาชาวไทภูผาม่านมี  ๔  พระองค์  คือ
  ๑.  เจ้าโก้ม  หรือ  ท้าวโก้ม
  ๒.  เจ้าเพียวัง   เป็นพระอนุชาของเจ้าโก้ม
  ๓.  เจ้าดอกไม้
  ๔.  เจ้าสุขเกษม
     ทั้งสี่พระองค์นี้ท่านว่ามาจากนครเวียง  หรือเวียงจันทน์  มาเข้าทรงครั้งแรกเข้าทรงร่างของพ่อย้วม  และแม่บัว  ทั้งสองท่านนี้เดิมเป็นชาวนครไทย  จังหวัดพิษณุโลกซึ่งอพยพมาอยู่ที่บ้านเซิน  แขวงเมืองภูเวียง  เมื่อประมาณปี  พ.ศ.  ๒๓๘๐  ส่วนแม่บัวเป็นผู้ถือเจ้าเข้าทรง  เจ้าผู้เข้าทรงชื่อว่าเจ้าโก้ม  เจ้าผู้ที่ถือว่าเป็นใหญ่กว่าทุกพระองค์ การเข้าทรงของเจ้านายทั้งสี่พระองค์นี้คนเฒ่าคนแก่เล่าสืบต่อกันมาว่าคนที่ถูกเลือกเป็นร่างทรงนั้นจะเป็นคนที่มีผมมักมีกลิ่นหอม  หรือเกษามีกลิ่นหอม  และมักจะเลือกเข้าทรงในร่างทรงที่เป็นหญิง
  จะไม่เข้าทรงร่างทรงที่เป็นผู้ชาย  สิ่งของที่ใช้จัดเลี้ยงผีเจ้านายประกอบด้วยเครื่องบูชา  เครื่องสังเวยอันประกอบด้วย  ข้าวปลา  อาหารคาว  หวานต่าง ๆ  และสัตว์พาหนะซึ่งได้แก่ช้าง หรือม้าซึ่งทำด้วยไม้ทาด้วยสีขาวสำหรับไว้ให้เจ้านายทั้งสี่พระองค์ใช้ทรงในการเดินทางไปมาระหว่างหมู่บ้านกับนครเวียงจันทร์บ้านเดิมของท่าน  ข้าว  ปลา  อาหาร  ที่จัดใช้ในครั้งนี้เป็นข้าว  ปลา  อาหารที่จัดเตรียมสำหรับใช้ในงานประเพณีตรุษไทภูผาม่านทั้งสิ้น  ส่วนสถานที่ในการประกอบพิธีกรรมเป็นศาลเจ้าประจำหมู่บ้าน  หรือที่เรียกว่าหอ  หรือโฮง  ซึ่งชาวบ้านได้อัญเชิญท่านทรงประทับ  เมื่อร่างทรงคนเดิมเสียชีวิตเจ้านายเหล่านี้ก็จะหาร่างทรงคนใหม่  ซึ่งจะต้องเป็นผู้ที่มีผมหอม  หรือมีเกษามีกลิ่นหอม  เมื่อถึงกำหนดเวลาเลี้ยงเดือน  เลี้ยงปี  ผีเจ้านายก็จะเข้าทรงร่างทรงของท่านทันที และชาวบ้านจะได้สอบถามถึงเหตุการณ์ต่าง ๆ รวมทั้งคำพยากรณ์ประจำหมู่บ้านด้วย  หากเมื่อใดที่ชาวบ้านต้องการบนบาลศาลกล่าวต่อท่าน  เช่น  ลูกหลานจะเดินทางไปประกอบอาชีพหรือไปทำมาหากินหรือลูกชายถูกเกณฑ์ทหาร ก็นำดอกไม้ธูปเทียน  เครื่องสังเวย  แล้วไปขอพรจากเจ้านายทั้งสี่พระองค์  เพื่อให้ท่านปกปักษ์รักษา  ช่วยป้องกันอันตรายอันจะเกิดแก่บุคลใดบุคคลหนึ่งเพื่อให้พบกับความปลอดภัยและกลับมาบ้านเดิมโดยสวัสดิภาพและอีกประการหนึ่งเพื่อช่วยปกปักษ์รักษาบ้านเมืองให้ประสบแต่ความสุข  ความเจริญ  และนอกจากนี้ยังเป็นการบูชาเพื่อให้เกิดความอุดมสมบูรณ์แก่บ้านเมือง  ทำให้บ้านเมืองสงบสุข  ปราศจากเภทภัย  พยาธิ และอันตรายทั้งหลายทั้งปวงไม่มากล้ำกราย  เมื่อถึงกำหนดกลับมาบ้านและอยู่รอดปลอดภัยหรือหายจากอาการเจ็บป่วย  ปลอดภัยจากการไปเป็นทหาร  หรือปลอดภัยกลับจากไร่นา  เมื่อกลับมาแล้วจะทำเครื่องสังเวย ดอกไม้ธูปเทียนไปเซ่นไหว้แก้บนก่อน  แล้วในประเพณีตรุษไทภูผาม่านก็จะทำการสังเวยรวมกันทั้งหมู่บ้านอีกครั้งหนึ่ง  โดยมีเจ้าจ้ำเป็นตัวแทนในการนำเครื่องสังเวยไปถวาย  ซึ่งจะจัดเก็บเครื่องสังเวย ดอกไม้  ธูปเทียน  ตามบ้านต่าง ๆ ในตอนเย็นของวันแรม  ๑๔  ค่ำเดือนสี่  แล้วนำไปถวายท่านในตอนเช้ามืด  ในวันแรม  ๑๕  ค่ำเดือนสี่และบอกกล่าวเรื่องราวต่าง ๆ  ต่อท่านก่อนที่จะมาร่วมพิธีที่วัด
           ดังนั้น  ประเพณีตรุษไทภูผาม่าน  จึงเป็นประเพณีที่จัดทำขึ้นเพื่อเป็นการส่งท้ายปีเก่าต้อนรับปีใหม่แบบโบราณ  และนอกจากนี้ยังเป็นการแสดงความเคารพต่อผีเจ้านายและเพื่อความอุดมสมบูรณ์ในการประกอบอาชีพทางการเกษตรอีกด้วย



          ส่วนราชการเข้ามามีบทบาทในประเพณีตรุษไทภูผาม่านในช่วงที่นายรังสรรค์ หนุนภักดี   เป็นปลัดอำเภอผู้เป็นหัวหน้าประจำกิ่งอำเภอภูผาม่าน  ในปี  พ.ศ.  ๒๕๒๖  เนื่องจากท่านเห็นชาวไทภูผาม่านในยุคนี้ส่วนมากนิยมเล่นการพนัน  เช่น  ไพ่  โบก  ไฮโล  จึงมีนโยบายที่จะดึงชาวบ้านเข้ามาร่วมกิจกรรมสมัยใหม่  จึงจัดงานประเพณีตรุษไทภูผาม่านระดับอำเภอขึ้น โดยได้นำกีฬาสากลเข้ามาเสริมการละเล่นในสมัยโบราณ  กีฬาที่นำเข้ามาคือ  มวย  จะชกกันตอนกลางวัน  เปรียบได้คู่แล้วจะชกกันเลยไม่เก็บค่าผ่านประตู  เป็นการชกมวยเวทีกลางแจ้งและเป็นการชกกันฟรี ๆ ไม่มีค่าตัวฟุตบอล  แต่ละหมู่บ้านจะจัดทีมฟุตบอลมาแข่งขันกัน  เพื่อหาทีมที่ชนะเลิศระดับอำเภอ  ในระยะแรกเป็นการแข่งขันฟุตบอลเแพาะทีมของหมู่บ้านในกิ่งอำเภอภูผาม่าน  หรือฟุตบอลแบบปิด  คือผู้เล่นต้องมีชื่ออยู่ในทะเบียนบ้านตามที่ตนเองลงแข่ง  แต่ต่อมามีการรับสมัครทีมบุคคลภายนอกหรือให้ดึงตัวผู้เล่นมาจากถิ่นอื่นได้  ตะกร้อ  ในระยะแรกเป็นการแข่งขันภายในเหมือนกับฟุตบอล และต่อมาก็มีการรับทีมภายนอกเข้าร่วมแข่งขัน  กรีฑาทางตรง  ๑๐๐  เมตร  ผู้เข้าร่วมแข่งขันเป็นนักวิ่งของแต่ละหมู่บ้าน  แชร์บอล  แต่ละหมู่บ้านส่งทีมเข้าแข่งขัน  วิ่งกระสอบ  เป็นต้น จุดประสงค์หลักคือ ต้องการให้ไทภูผาม่านเลิกเล่นการพนัน  ดังนั้นการละเล่นในประเพณีตรุษไทภูผาม่านในช่วงเวลาตั้งแต่ปี พ.ศ.  ๒๕๒๖ - ๒๕๓๗  เป็นการแข่งขันกีฬาสากลมากกว่าการละเล่นพื้นบ้านตามแบบประเพณีดั้งเดิม


            ดังนั้นในปี  พ.ศ.  ๒๕๓๘ - ๒๕๓๙  ด้วยการเล็งการไกลของ  นายสงคราม  สุขสะอาด  นายอำเภอภูผาม่านคนแรก  จึงมีนโยบายฟื้นฟูประเพณีตรุษไทภูผาม่าน  และการละเล่นแบบดั้งเดิมเพื่อเป็นการอนุรักษ์ประเพณีที่ดีงามและเก่าแก่ของอำเภอภูผาม่าน  ดังคำขวัญของอำเภอภูผาม่านที่ว่า
 “ ภูผาม่าน  อุทยานขุนเขา  ฝูงค้างคาวนับล้าน  แลละลานถั่วเหลือง  ลือเลื่องเครื่องดื่มสมุนไพร  ตรุษไทเทศกาล”  ดังนั้นประเพณีตรุษไทภูผาม่าน  ในปี พ.ศ.  ๒๕๓๙  ที่จัดขึ้นระหว่าง   วันที่  ๑๙ - ๒ๆ  มีนาคม  ๒๕๓๙  รวมเวลาสองวัน โดยมีจุดประสงค์ของการจัดงานสองประการด้วยกัน  คือ
  ๑.  เพื่อสืบทอดและอนุรักษ์ไว้ซึ่งวัฒนธรรมประเพณีอันดีงาม
  ๒.  เพื่อส่งเสริมความสามัคคีของชาวอำเภอภูผาม่านโดยการแข่งขันการละเล่น
  การดำเนินการจัดงานประเพณีตรุษไทภูผาม่านได้รับความร่วมมือจากบุคคลและหน่วยงานทุกหน่วยงานในอำเภอภูผาม่าน

 
                 
                 
                 
Mens Trainers